16 Απρ 2010

Ένα μεγάλο βήμα προς λιγότερη δημοκρατία

Άγγελος Περδικούρης, Τρίλοφος
Από όσες πληροφορίες έχουμε για τον νέο διοικητικό και αυτοδιοικητικό χάρτη της χώρας φαίνεται πως έχουν αποφασιστεί ήδη κάποια πράγματα, αρκετά ανησυχητικά απ’ ό,τι φαίνεται με την πρώτη κιόλας ματιά. Περίπου ανά τρεις σημερινοί δήμοι θα συνενω-θούν σε έναν (χωρίς να ερωτηθούν, χωρίς διαβούλευση, αλλά αυτό είναι το λιγότερο). Από τις εκλογές θα βγαίνει ένας δήμαρχος αλλά πολλά δημοτικά συμβούλια, ένα για κά-θε πρώην δήμο. Οι κάτοικοι κάθε πρώην δήμου θα ψηφίζουν μόνο τους συμβούλους που αναλογούν στο δήμο τους. Θα υπάρχουν και τοπικοί αντιδήμαρχοι οι οποίοι όμως δεν θα εκλέγονται ούτε απευθείας στις δημοτικές εκλογές ούτε έμμεσα από το δημοτικό συμ-βούλιο: απλώς θα τους διορίζει ο δήμαρχος! Οι εκλογές θα γίνονται πάλι με πλειοψηφικό ωστόσο αντί για το 42% που απαιτείται σήμερα, επικρατών συνδυασμός θα αναδεικνύεται αυτός που θα συγκεντρώσει το 50%.
Οι σημερινές νομαρχίες καταργούνται. Ο Περιφερειάρχης και τα περιφερειακά συμ-βούλια θα εκλέγονται αλλά δεν θα είναι αυτά τα ανώτερα όργανα: ιδρύονται καινούργια πάνω από τις περιφέρειες, οι Διοικήσεις, οι οποίες δεν θα είναι αιρετές αλλά θα διορίζο-νται από την κυβέρνηση.
Πρώτο αποτέλεσμα αυτής της αναδιάρθρωσης θα είναι η αύξηση της απόστασης ανά-μεσα στον πολίτη και την πλησιέστερη σ’ αυτόν θεσμισμένη εξουσία. Θα του αφαιρέσει την δυνατότητα να επηρεάσει την εκλογή της (καθώς για να το κάνει αυτό θα απαιτείται να απευθυνθεί και να πείσει ένα πολύ μεγαλύτερο από το σημερινό εκλογικό σώμα στο οποίο, κατά κανόνα, δεν θα έχει καμία πρόσβαση). Θα πρέπει να ξεχάσουμε δια παντός την γνωστή ιστορία όπου κάποια ομάδα σε μια τοπική κοινωνία αποφασίζει να υποστηρί-ξει ένα μέλος της για δήμαρχο ή δημοτικό σύμβουλο με στόχο την προβολή ή και υλοποί-ηση κάποιας δικής της, ιδιαίτερης άποψης ή πολιτικής, για τα ζητήματα του τόπου στον οποίο κατοικεί. Τώρα πια θα πρέπει όχι μόνο να έχει πρόσβαση αλλά και την δυνατότητα να κάνει συμμαχίες με δημότες άλλων πόλεων ή χωριών με τα οποία όμως δεν υπάρχει καμιά επικοινωνία. Έτσι μόνο τα κόμματα, λειτουργώντας σαν αδιαφανείς κάστες υπερά-νω των τοπικών κοινωνιών, που τις διαπερνούν μεν αλλά δεν λογοδοτούν σ’ αυτές, θα έχουν την δυνατότητα επιλογής υπερδημάρχου, προβολής του σε κάθε πόλη και χωριό και ανάδειξής του τελικά σε δημοτικό άρχοντα. Κανείς άλλος δεν θα παίζει σε ένα προε-κλογικό παιγνίδι, να ζητάει, άγνωστος αυτός, να τον ψηφίσουν άγνωστοι.
Το ακόμα πιο σημαντικό ζήτημα είναι ότι καμία τοπική κοινωνία δεν θα μπορεί να ασκεί έλεγχο στην πολιτική που εφαρμόζει ο “υπερδήμαρχος”. Ο ορίζοντάς της δεν θα τον φτάνει. Η τυχούσα επιδοκιμασία ή κριτική που σήμερα ο δημοτικός άρχοντας την υ-πολογίζει, έστω και σε περιορισμένο βαθμό, αύριο θα του είναι αδιάφορη. Οι συζητήσεις στο καφενείο δεν θα τον αγγίζουν, θα τον βλέπουν πια μόνο από την τηλεόραση και προεκλογικά. Ανεξάρτητες και μη ελεγχόμενες πρωτοβουλίες πολιτών, όπως αυτή σε τούτο το περιοδικό θα εξαφανιστούν: κανείς δεν θα έχει την διάθεση να γράψει ή να μπει σε κόπους και έξοδα για να εκδώσει εν κενώ. Θα το αναλάβουν επιχειρηματίες εκδότες ή και ιδιοκτήτες ραδιοφωνικών ή τηλεοπτικών σταθμών με τις απαραίτητες διαφημίσεις και διασυνδέσεις με την εξουσία. Ακόμα και μια επιτροπή διαμαρτυρίας δεν θα έχει καν την βαρύτητα που έχει σήμερα. Ένα πρόβλημα το οποίο σήμερα θεωρείται σημαντικό για τον δήμο, αύριο θα είναι “επιμέρους”, όσοι μιλούν γι’ αυτό θα το βλέπουν “στενά τοπικά” και θα περιμένει στην ουρά μαζί με τα άλλα τοπικά προβλήματα να τα αξιολογήσει ο υ-περδήμαρχος. Αν σήμερα είναι μια φορά αδύνατο να πείσεις τον δήμαρχο ότι θα πρέπει να κάνει, για παράδειγμα, τοπικό δημοψήφισμα για κάποιο σημαντικό ζήτημα, αύριο θα σε κοιτάν σαν να έπεσες από άλλον πλανήτη.
Αυτή η παραπέρα απομάκρυνση της πρωτοβάθμιας αυτοδιοίκησης από τον πολίτη, αυτός ο διαχωρισμός σε στελέχη που παίρνουν τις αποφάσεις και σε κατοίκους που τις υφίστανται, σε αυτούς που ασκούν πολιτική και σε αυτούς που γνέφουν το κεφάλι, θα είναι ένα μεγάλο βήμα προς ακόμα λιγότερη δημοκρατία. Θα είναι το αποφασιστικό χτύ-πημα που θα αποκόψει εντελώς τον καθένα μας από τα κοινά, θα μεταφέρει αμετάκλητα το δικαίωμα άσκησης πολιτικής αποκλειστικά και μόνο στους επαγγελματίες “τεχνοκρά-τες της πολιτικής”, στην ελίτ των περί την εξουσία, και θα ρίξει όλους τους υπόλοιπους ακόμα πιο βαθιά στην αδιαφορία και τον κυνισμό. Αντί για περισσότερη άμεση δημοκρα-τία και αυτοδιαχείριση θα έχουμε αποκοινωνικοποίηση της αυτοδιοίκησης. Αντί για πε-ρισσότερη ενημέρωση θα έχουμε μεγαλύτερο φιλτράρισμα των πληροφοριών που θα φτάνουν στους δημότες. Αντί για συμμετοχή, αν είναι δυνατόν και όλων, στις αποφάσεις, θα έχουμε αποκλειστική διαχείρισή τους από τους γραφειοκράτες. Αντί για έλεγχο της εξουσίας θα έχουμε στεγανοποίησή της, την πλήρη της αποκοπή από το ζωντανό σώμα των κοινοτήτων. Η Θάτσερ κάπου στα 1980 είχε πει το αμίμητο: “Κοινωνία; Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα. Μόνο οικογένειες υπάρχουν”. Το ειλικρινές ή προσποιητό ξάφνιασμα όσων διάβασαν τότε αυτήν την δήλωση, τώρα εδώ στην Ελλάδα, με τον “Καλλικράτη” θα μετατραπεί σε βεβαιότητα.
Δεν ισχυριζόμαστε ότι η σημερινή κατάσταση είναι ιδανική. Το αντίθετο. Η αυτοδιοί-κηση των τοπικών κοινωνιών πάσχει. Ιδίως μετά τον “Καποδίστρια”, την υπερσυγκέ-ντρωση εξουσιών στους δημάρχους, την έλλειψη άμεσης δημοκρατίας και οποιουδήποτε δημόσιου ελέγχου των πεπραγμένων, την αδιαφάνεια, τον εναγκαλισμό και την εξάρτη-ση με την κεντρική εξουσία, η τοπική αυτοδιοίκηση δείχνει να μην εκπληροί τους σκο-πούς της. Όμως η σχεδιαζόμενη μεταρρύθμιση δεν στοχεύει σε κανένα από αυτά τα προ-βλήματα. Ακριβώς το αντίθετο. Τα επιτείνει. Σχηματικά θα λέγαμε ότι αντί να δώσει με-γαλύτερη αυτονομία στις τοπικές κοινωνίες, να τις κάνει πιο αυτεξούσιες και δημοκρατι-κές, “κατεβάζει” το κυρίαρχο σήμερα μοντέλο της κεντρικής εξουσίας στους δήμους. Και πώς άλλωστε θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά όταν αυτοί που την εισηγούνται δεν βλέπουν κανένα άλλο αρνητικό στην σημερινή κατάσταση παρά μόνο το κόστος λειτουρ-γίας και στόχος τους είναι μόνο ο περιορισμός των δημόσιων εξόδων και η πειθάρχηση στο Σύμφωνο Σταθερότητας;

Είναι προφανές ότι το κεντρικό πολιτικό σύστημα και αυτό που συνηθίσαμε να λέμε “κράτος” κανένα ενδιαφέρον δεν δείχνουν για την ουσιαστική λειτουργία της αυτοδιοί-κησης. Ίσα-ίσα που μοιάζουν να την φοβάται και να την υπονομεύουν. Όταν ύστερα από πιέσεις δεκαετιών έκαναν αιρετά τα νομαρχιακά συμβούλια και τους νομάρχες έσπευσαν ταυτοχρόνως να τα αποδυναμώσουν επιβάλλοντας από πάνω τις περιφέρειες και τους περιφερειάρχες. Στερούν την τοπική αυτοδιοίκηση από τους απαραίτητους για την λει-τουργία της οικονομικούς πόρους και την βλέπουν μόνο σαν ένα περιοριστέο έξοδο έστω κι αν καταστρέφουν την δημοκρατία, έστω κι αν φτιάχνουν γιγαντιαίους δήμους που δεν θα μπορούν να λειτουργήσουν λόγω μεγέθους και ξεχειλώματος.
Το ελληνικό κράτος πάντοτε είχε πρόβλημα νομιμοποίησής του από τον λαό. Για πολλούς λόγους αλλά κυρίως επειδή δεν υπήρξε ποτέ μια “εθνική αστική τάξη” η οποία να μπορεί να ηγεμονεύσει στη χώρα, να πείσει δηλαδή ότι μπορεί η ίδια να αναλάβει την συγκρότηση μιας δίκαιης και αποτελεσματικής κεντρικής εξουσίας που θα λειτουργεί προς όφελος όλων. Οι αστικές δυνάμεις στην Ελλάδα πάντα έδειχναν έναν κερδοσκοπικό και τυχοδιωκτικό χαρακτήρα χωρίς να μπορέσουν ποτέ να αποκτήσουν την αίγλη της “ε-θνικής δύναμης”. Νοιάζονταν μόνο για τα κέρδη τους και μόλις τα αποκτούσαν έσπευδαν να τα πάρουν στο εξωτερικό. Εφοπλιστές, πρόσκαιροι βιομήχανοι, μεταπράτες. Αποτέ-λεσμα: ένα κράτος χωρίς νομιμοποίηση, χωρίς πειθώ και σεβασμό από τους πολίτες. Να προσπαθεί είτε να τους εξαγοράσει με τις πελατειακές σχέσεις μοιράζοντας υποσχέσεις για δημοσιοϋπαλληλικούς παράδεισους είτε να τους καταστείλει με την βία όσες φορές δεν μπορούσε να τους ελέγξει. Την λαϊκή οργάνωση πρώτου βαθμού πάντα την αντιμε-τώπιζε εχθρικά. Εκφραστικότερα παραδείγματα είναι η τοπική αυτοδιοίκηση και οι αγρο-τικοί συνεταιρισμοί.
Μην περιμένουμε, συνεπώς, καμία πρόνοια, κανένα ενδιαφέρον από την κεντρική εξουσία για την αυτοδιοίκηση και την δημοκρατία. Στην περίσταση της οικονομικής κρί-σης θα ήταν τρελό να σκεφτεί να κάνει ουσιαστικότερη την δημοκρατία. Τα ίδια ακριβώς βλέπουμε να γίνονται και με τον προσεχή εκλογικό νόμο: καμία έγνοια εμβάθυνσης της δημοκρατίας. Ακριβώς το αντίθετο. Η μόνη μέριμνα είναι πώς θα ελέγξουν και θα προ-βλέψουν όλα τα ενδεχόμενα ώστε να μην ξεφύγουμε από το πινγκ-πονγκ του δικομματι-σμού. Βαδίζουμε με σταθερά και μεγάλα βήματα σε έναν ιδιόμορφο ολοκληρωτισμό. Με την επίφαση μεγαλύτερης δημοκρατίας όλα είναι σχεδιασμένα και αποφασισμένα από πριν.
Το βάρος και η ευθύνη της αντίδρασης πέφτει στις τοπικές κοινωνίες, στα κινήματα, στους δήμους. Δεν πρόκειται να υπάρξει καμία αντίδραση από τις επίσημες πολιτικές δυ-νάμεις. Ούτε για τον “Καλλικράτη” ούτε για τον εκλογικό νόμο. Καμία συζήτηση δεν κά-νουν, κανένα ενδιαφέρον δεν έχουν αν ενισχύεται η δημοκρατία με τέτοιους νόμους ή αυξάνει η απάθεια και η αδιαφορία για τα κοινά.
Θα πρέπει οι τοπικές κοινωνίες να πιέσουν τα δημοτικά συμβούλια να κάνουν δημό-σιες ανοιχτές συζητήσεις και να εκδώσουν αποφάσεις απόρριψης τέτοιων σχεδίων, τώ-ρα, προτού ανακοινωθούν σαν σχέδια νόμου. Να έρθουν σε συνεννόηση με άλλους δή-μους για καμπάνιες ενημέρωσης των πολιτών και την εκδήλωση της αντίθεσής τους σε τέτοια άσχετα με την δημοκρατία και την στοιχειώδη λογική σχέδια. Είναι βέβαιο ότι οι σημερινοί δήμαρχοι και σύμβουλοι ταυτίζουν το μέλλον της τοπικής αυτοδιοίκησης με το μέλλον της δικής τους συμμετοχής σ’ αυτήν και ελάχιστα ενδιαφέρονται αν γίνει ουσια-στικότερη η δημοκρατία ή όχι. Καιροσκόποι όμως καθώς είναι εύκολα θα παρασυρθούν σε διαμαρτυρίες για μια μεταρρύθμιση που πιθανότατα θα τους στερήσει την καρέκλα.
Σε αντίθετη περίπτωση θα γίνουμε μάρτυρες μιας αυξανόμενης παραλυσίας και αφα-σίας. Ούτως ή άλλως την βλέπουμε καθημερινά αλλά θα την δούμε να μεγαλώνει κι άλ-λο. Αδιαφορία για οτιδήποτε συλλογικό, κοινωνικό, πολιτικό. Αίσθημα αδυναμίας και έλλειψης προσανατολισμού, εκτονώσιμη αγανάκτηση, αντικοινωνική, φοβική συμπερι-φορά, μουσειοποίηση της έννοιας “αλληλεγγύη”. Θα πηγαίνουν να ψηφίζουν ένα 20-25% όπως γίνεται σήμερα στην Ευρώπη. Το μέλλον θα το έχουν αναλάβει τα επαγγελματικά στελέχη.

Ιανουάριος 2010


Δεν υπάρχουν σχόλια: