Η θεωρία του μορφωτικού κεφαλαίου, Πιέρ Μπουρντιέ και Ζαν-Κλωντ Πασερόν

Κωστάκη Χριστίνα, Κάτω Σχολάρι

Η έννοια του μορφωτικού κεφαλαίου προτάθηκε από τους συγγραφείς των “Κληρονόμων”, Πιέρ Μπουρντιέ και Ζαν-Κλωντ Πασερόν. Μία μελέτη η οποία ξεκινάει το 1964 και έχει αποκτήσει μεγάλη επιρροή, σε διεθνές επίπεδο, τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια.
Κατά τους συγγραφείς των “Κληρονόμων” τα εμπόδια μπροστά στις σπουδές και η κοινωνική ανισότητα στην εκπαίδευση δεν οφείλονται μόνο στην κοινωνικοοικονομική τάξη στην οποία βρίσκεται ο μαθητής/φοιτητής, αλλά σημαντικό ρόλο παίζει κυρίως η κοινωνική προέλευση του, η οποία καθορίζει την επίδοση στις σπουδές, την επιλογή της ειδικότητας και την αργοπορία.
Ο σημαντικός ρόλος της κοινωνικής προέλευσης των μαθητών κι έπειτα των φοιτητών, εξηγείται απ’ το γεγονός ότι οι οικογένειες των προνομιούχων τάξεων έχουν να προσφέρουν στα παιδιά τους “μορφωτικό κεφάλαιο”. Με τον όρο “μορφωτικό κεφάλαιο” εννοούμε ένα σύνολο από στοιχειά συγχρόνως γνωστικά και ιδεολογικά, ορισμένες “στάσεις” και “συμπεριφορές” που ευνοούν την εξοικείωση με την εκπαίδευση. Είναι η λεγόμενη “ελεύθερη παιδεία”, κουλτούρα που υπάρχει έξω από τον θεσμό του σχολείου, π.χ λογοτεχνία, ποίηση, εφημερίδες, εκθέσεις, πολιτιστικές/ καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, ταξίδια.
Έτσι τα παιδιά των προνομιούχων έρχονται στο σχολείο εφοδιασμένα με την “ελεύθερη παιδεία”, δηλαδή από ένα σύνολο μορφωτικών εφοδίων, τα οποία δεν αποτελούν μέρος της ύλης που μεταδίδει το σχολείο, έχουν ωστόσο άμεση σχολική χρησιμότητα, καθώς εφοδιάζουν το άτομο με μια προδιάθεση στη μάθηση και το εξοικειώνουν με τα ερμηνευτικά κλειδιά για την κατανόηση των έργων των ιδεών και της τέχνης. Καθιστώντας το έτοιμο απέναντι στην γνώση, στην παιδεία γενικά και στο σχολείο ειδικότερα.
Τα παιδιά των προνομιούχων μετά από την μακρόχρονη εξοικείωση τους με τα έργα των ιδεών και της τέχνης (η περίφημη “όσμωση”, “οσμωτική καλλιέργεια”) εμφανίζουν αυξημένες, συγκριτικά με τα παιδιά των μη προνομιούχων, διανοητικές ικανότητες και δεξιότητες. Η ευρύτερη αυτή μόρφωση (αποτέλεσμα της οσμωτικής μάθησης) που έχει αποκτήσει το παιδί στους κόλπους της οικογένειας, εκείνης που καταναλώνει συστηματικά διάφορα μορφωτικά αγαθά υψηλής ποιότητας, το “μορφωτικό κεφάλαιο” δηλαδή είναι ένα κοινωνικό κεκτημένο, το οποίο όμως μεταφράζεται από το σχολείο ως φυσικό προσόν!
Αυτό συμβαίνει διότι το σχολείο δεν εξετάζει και αξιολογεί μόνο την ύλη που μεταδίδει, αλλά και την διανοητική καλλιέργεια και την ευρύτερη μόρφωση του παιδιού. Μ’ αυτόν τον τρόπο το σχολείο μεταβιβάζει τα προνόμια της σχολικής αριστείας στους ήδη προνομιούχους.